Từ tượng hình là gì? Định nghĩa + Ví dụ + Bài tập nhanh

Trong tiếng Việt, có những từ ngữ không chỉ đơn thuần mô tả sự vật mà còn vẽ ra hình ảnh sống động trong đầu người đọc. Chúng ta gọi đó là từ tượng hình — nhóm từ quan trọng tạo nên sức mạnh biểu cảm của văn miêu tả.

Trong nội dung dưới đây, Bamboo School sẽ giúp bạn định nghĩa từ tượng hình, dấu hiệu nhận biết, ví dụ minh họa chuẩn sách giáo khoa, và cuối cùng là bài tập luyện ngay giúp ghi nhớ chỉ trong vài phút.

Từ Tượng Hình Là Gì?

Theo SGK Ngữ Văn, từ tượng hình là từ gợi tả hình dáng, đặc điểm hoặc trạng thái của sự vật, hiện tượng, giúp người đọc hình dung chúng một cách cụ thể và trực quan. Điểm quan trọng nhất là từ tượng hình phải gợi ra hình ảnh, không gợi âm thanh như từ tượng thanh.

Các ví dụ phổ biến của từ tượng hình gồm: lom khom, nhỏ nhắn, mềm mại, phẳng lặng, lấp lánh, bập bềnh, loạng choạng… Đây đều là những từ mô tả hình ảnh cụ thể, không phải âm thanh.

Đặc Điểm Nhận Biết Từ Tượng Hình

Việc nhận diện từ tượng hình không khó nếu bạn nắm rõ các đặc điểm cơ bản. Đây là bốn dấu hiệu giúp bạn xác định đúng và sử dụng hiệu quả hơn trong bài viết.

Gợi tả bằng hình ảnh rõ ràng

Từ tượng hình luôn khiến người đọc hình dung được hình dáng hoặc trạng thái ngay khi nhìn vào từ. Điểm mạnh của nhóm từ này là tạo hình ảnh trực tiếp.

Ví dụ:

• lom khom → dáng người cúi rạp
• lấp lánh → ánh sáng nhấp nháy theo nhịp chuyển động
• chập chờn → hình ảnh mờ, dao động trước mắt
• phẳng lặng → mặt nước yên, không gợn sóng

Mỗi từ đều mang theo một hình ảnh cụ thể, giúp câu văn có chiều sâu mà không cần mô tả dài dòng.

Thường ở dạng từ láy

Khoảng 70–80% từ tượng hình là từ láy, vì âm láy giúp tăng sức gợi hình. Nhóm này gồm:

• Láy âm: lung linh, trắng trẻo, ngơ ngác
• Láy vần: nghiêng ngả, phấp phỏng, bập bềnh

Dạng láy làm cho hình ảnh trở nên nhịp điệu, gần gũi và dễ nhớ.

 

Mang sắc thái biểu cảm

Từ tượng hình không chỉ tả hình ảnh mà còn thể hiện cảm xúc hoặc thái độ. Chúng tạo bầu không khí và giúp người viết truyền tải cảm nhận cá nhân. Ví dụ:

• lẹt đẹt → cảm giác yếu, chậm
• lom khom → gợi hình ảnh vất vả
• rụt rè → dáng vẻ e ngại

Nhờ sắc thái này, văn miêu tả và tự sự trở nên sinh động hơn.

Xuất hiện nhiều trong văn miêu tả và tự sự

Từ tượng hình được dùng thường xuyên trong: Tả cảnh, tả người, tả hoạt động và tả tâm trạng. Trong các bài văn ở cấp THCS và THPT, nhóm từ này đóng vai trò quan trọng giúp học sinh tạo chiều sâu và cảm xúc cho bài viết. Có thể hiểu, từ tượng hình giúp cho ngôn ngữ trở nên sắc nét hơn và dễ cảm nhận hơn.

Tác Dụng Của Từ Tượng Hình Trong Miêu Tả

Từ tượng hình mang lại nhiều giá trị cho câu văn. Khi sử dụng đúng cách, chúng giúp bài viết rõ ràng và giàu sức gợi.

• Tạo hình ảnh trực quan: Người đọc hình dung được dáng vẻ, trạng thái của sự vật ngay khi tiếp xúc với từ. Ví dụ: “lấp loáng”, “lom khom”, “bập bềnh”.
• Tăng độ sống động: Câu văn có nhịp độ và hình ảnh rõ ràng hơn so với cách diễn đạt thông thường.
• Gợi cảm xúc: Từ tượng hình truyền tải được thái độ, tâm trạng hoặc cảm nhận của người viết mà không cần mô tả dài.
• Kích thích trí tưởng tượng: Người đọc chủ động hình dung bối cảnh, tạo sự kết nối sâu hơn với câu chuyện.
• Làm nổi bật phong cách người viết: Cách chọn từ tượng hình thể hiện giọng văn và cá tính trong miêu tả.

Ví dụ: “Con đường lấp loáng nước sau cơn mưa.” → Từ “lấp loáng” tạo hình ảnh rõ ràng, có chuyển động nhẹ. Nếu viết “Con đường có nước”, câu văn trở nên khô và ít gợi hình.

Từ Tượng Hình Có Mấy Loại?

Từ tượng hình được chia thành nhiều nhóm khác nhau dựa trên cách chúng gợi tả hình ảnh. Về cơ bản có 5 loại: miêu tả hình dáng, cử động – trạng thái, cảm xúc, từ tượng hình là từ láy hoặc từ ghép.

Khi dùng đúng loại từ ở đúng ngữ cảnh, bài viết không chỉ rõ ràng hơn mà còn mang phong cách riêng, tạo điểm nhấn trong các bài miêu tả, tự sự hay văn sáng tạo.

Ví Dụ Từ Tượng Hình

Việc phân nhóm giúp bạn nhận diện và sử dụng từ tượng hình chính xác hơn trong bài văn miêu tả. Dưới đây là danh sách ví dụ được hệ thống hóa rõ ràng.

Nhóm miêu tả hình dáng

Nhóm từ này gợi tả dáng vẻ, kích thước hoặc hình khối của sự vật và con người. Những từ này giúp người đọc hình dung ngay đặc điểm của đối tượng mà không cần miêu tả dài dòng.

Ví dụ tiêu biểu: thon thả, bé xíu, cồng kềnh, vuông vức, gầy gò…

Nhóm miêu tả hành động – cử chỉ

Nhóm này diễn tả chuyển động của cơ thể, dáng đi hoặc cách hành xử. Đây là nhóm từ giúp câu văn có “nhịp” và thể hiện rõ tư thế, dáng vẻ khi di chuyển.

Ví dụ thường gặp: lom khom, lạch bạch, phấp phới, loạng choạng, rón rén…

Nhóm miêu tả trạng thái

Nhóm từ này mô tả trạng thái tĩnh hoặc động của sự vật, cảnh vật hoặc môi trường. Chúng giúp người đọc nhận ra sự thay đổi hoặc đặc điểm của không gian đang được nhắc đến.

Ví dụ: phẳng lặng, ngổn ngang, bồng bềnh, chậm chạp, se sắt…

Nhóm miêu tả cảm xúc

Đây là nhóm từ gợi tả tâm trạng, biểu cảm hoặc cảm giác bên trong. Nhóm này thường xuất hiện trong văn tả người, tả tâm trạng nhân vật.

Ví dụ: rụt rè, hớn hở, bồn chồn, nôn nao, tủi thân…

Ví dụ trong câu văn

Ứng dụng từ tượng hình vào câu là bước quan trọng để học sinh dùng thành thạo. Mỗi câu trên đều cho phép người đọc nhìn thấy hình ảnh rõ ràng trong đầu, đúng với đặc trưng của từ tượng hình.

Một số ví dụ:

• “Bé mèo lạch bạch chạy theo chủ.”
• “Dòng suối lấp lánh ánh nắng.”
• “Cô bé đứng rụt rè trước lớp.”
• “Lá cờ phấp phới bay trong gió.”

Từ Tượng Hình vs Từ Tượng Thanh

Để tránh nhầm lẫn khi làm bài tập, bạn cần nắm rõ sự khác nhau giữa từ tượng hình và từ tượng thanh. Bảng dưới đây giúp bạn so sánh hai khái niệm này một cách nhanh và dễ hiểu.