Biến dị tổ hợp là gì? Nguyên nhân, ý nghĩa, ví dụ và cách tính biến dị tổ hợp

Hãy cùng Bamboo School tìm hiểu kiến thức về biến dị tổ hợp là gì? Có những nguyên nhân nào gây ra biến dị tổ hợp? Ý nghĩa của biến dị tổ hợp trong thực tiễn? Tất cả sẽ được giải đáp trong bài viết sau. 

Khái niệm biến dị tổ hợp là gì?

Hiểu một cách đơn giản thì biến dị tổ hợp chính là kiểu tổ hợp các tính trạng của cá thể bố và cá thể mẹ trong quá trình sinh sản. Trong đó, các tổ hợp đột biến có thể được sinh ra từ sự phân li độc lập của các yếu tố di truyền (cụ thể là nhiễm sắc thể) và sự liên kết ngẫu nhiên của chúng trong quá trình thụ tinh. Sự liên kết này cũng chính là cơ chế làm phát sinh biến dị tổ hợp.

Biến dị tổ hợp trong tự nhiên rất phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, ta vẫn có thể dự đoán trước được kích thước cũng như tần suất xuất hiện của biến dị tổ hợp, từ đó kịp thời điều chỉnh hoặc can thiệp vào quá trình phát sinh giao tử và quá trình thụ tinh.

Biến dị tổ hợp là kiểu tổ hợp các tính trạng của cá thể bố và cá thể mẹ trong quá trình sinh sản

Nguyên nhân biến dị tổ hợp

Sau khi hiểu được biến dị tổ hợp là gì, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nguyên nhân hình thành nên nó. Biến dị tổ hợp chủ yếu được phát sinh từ 3 nguyên nhân chính bao gồm:

• Quá trình phát sinh giao tử giữa cá thể đực và cá thể cái
• Quá trình thụ tinh
• Do hoán vị gen

Tuy nhiên, biến dị tổ hợp chỉ xuất hiện ở các loài sinh sản hữu tính. Đối với trường hợp sinh sản vô tính thì hầu hết không có biến dị tổ hợp, bởi vì nó chỉ có quá trình giảm phân mà không phát sinh quá trình thụ tinh.

Có 3 nguyên nhân chính hình thành nên biến dị tổ hợp ở các loài sinh sản hữu tính

Ý nghĩa của biến dị tổ hợp

Biến dị tổ hợp đóng một vai trò và ý nghĩa vô cùng quan trọng trong đời sống tự nhiên, là một phần không thể thiếu của tự nhiên. Đây được xem là nguồn biến dị của sinh vật, góp phần làm tăng tính đa dạng và phong phú của tất cả các chủng loại. Do đó, ta nói rằng, biến dị tổ hợp trở thành nguồn cung ứng không thể thiếu cho quá trình tiến hóa của các loài sinh vật.

Bên cạnh đó, người ta còn có thể phân tích những đặc điểm, dựa vào biến dị tổ hợp để lựa chọn giống phù hợp hoặc lai tạo giống mới. Nguyên do là bởi vì trong quá trình phát sinh giao tử và thụ tinh, cá thể con hoặc là kế thừa những tính trạng đã có sẵn trên cá thể bố và mẹ, hoặc là có thêm những tính trạng mới. Những cá thể có gen trội sẽ được giữ lại, đồng thời những cá thể có gen lặn sẽ bị bỏ qua.

Biến dị tổ hợp được ứng dụng phổ biến trong quá trình lai giống và chọn giống, nhằm chọn lọc những cá thể sở hữu gen trội

Ví dụ về biến dị tổ hợp

Dưới đây là một số ví dụ cơ bản về biến dị tổ hợp trong đời sống thực tiễn:

• Ví dụ 1: Cho 2 kiểu hình là hạt đậu màu vàng, vỏ trơn và hạt đậu màu xanh, vở nhăn. Sau khi lai giữa 2 kiểu hình trên, ta sẽ thu được các kiểu hình hoàn toàn mới là: Hạt vàng – vỏ nhăn, hạt xanh – vỏ trơn. Các kiểu hình mới, khác hẳn kiểu hình đã cho ban đầu chính là biến dị tổ hợp.
• Ví dụ 2: Bố có đặc điểm là mắt nhỏ, mũi thấp. Mẹ có đặc điểm là mắt to, mũi cao. Con gái sở hữu đặc điểm di truyền từ bố và mẹ là mắt nhỏ, mũi cao. Như vậy, con gái chính là biến dị tổ hợp.
• Ví dụ 3: Cá thể đực là quạ đen, cá thể cái là quạ khoang. Các con của chúng là con lai, màu lông sở hữu những đặc điểm di truyền từ cả bố và mẹ. Ta nói đây chính là trường hợp biến dị tổ hợp.

Một số ví dụ thường gặp về biến dị tổ hợp trong đời sống thực tiễn

Các biến dị tổ hợp được tạo ra

Biến dị chính là sự thay đổi về kiểu hình của cá thể sinh vật, làm cho nó khác với những cá thể khác trong một quần thể nào đó. Trong biến dị có 2 loại là biến dị di truyền và biến dị không di truyền. Biến dị tổ hợp là một phần của biến dị di truyền.

Về cơ bản, trong biến dị tổ hợp, các tính trạng, vật chất di truyền, kiểu gen ở đời con sẽ được sắp xếp lại từ những tính trạng đã có sẵn ở đời bố mẹ. Cá thể mới được hình thành có thể sở hữu những đặc điểm tương tự với bố mẹ, hoặc có thể lai tạo, hình thành nên tính trạng mới.

Trong biến dị tổ hợp, các tính trạng, vật chất di truyền ở đời con sẽ được sắp xếp lại từ những tính trạng đã có từ đời bố mẹ

Cách tính số loại biến dị tổ hợp

Cách tính biến dị tổ hợp được thực hiện như sau:

• Đầu tiên, ta phải lần lượt xét từng cặp gen theo các tính trạng đã được nêu ở đề bài
• Sau đó, ta tính tỉ lệ kiểu hình giống đời bố và mẹ từ những cặp gen trên
• Cuối cùng, ta tính tỉ lệ xuất hiện biến dị tổ hợp ở đời con bằng cách lấy 1 trừ cho tỉ lệ kiểu hình giống đời bố và mẹ

Ví dụ: Cho phép lai P : AaBbDdEe x aaBbDDEe, biết mỗi gen quy định một tính trạng, ko lập bảng hãy tính

a/ số loại biến dị tổ hợp ớ đời con F1.

b/ tỉ lệ KH mang 3 tính trạng trội ở đời con F1

Giải:

a, Aa x aa tạo 2 loại KH 1 trội : 1 lặn.

Bb x Bb tạo 2 loại KH 3 trội : 1 lặn.

DD x Dd chỉ tạo KH trội.

Ee x Ee tạo 2 loại KH 3 trội : 1 lặn.

Số KH tạo ra: 2 x 2 x 2 = 8

Có 2 KH giống bố mẹ, vậy còn 6 kiểu hình không giống bố mẹ, nên có 6 loại biến dị tổ hợp.

b, Tỉ lệ mang 3 tính trạng trội ở con:

(Có 2 TH là kiểu hình A,a là trội và kiểu hình A,a là lặn)

A_…. + aa….. = 0,5 x 0,75 x 0,25 x 2 + 0,75 x 0,75 x 0,5 = 46,875%

Tính tỉ lệ xuất hiện biến dị tổ hợp ở thế hệ sau

Xem thêm:

• Tổng hợp 5 bộ đề thi sinh lớp 8 giữa học kì 1 2022-2023 có đáp án (kèm file tải)
• Este là gì? Tính chất vật lý, hóa học và công thức cấu tạo của hợp chất este
• Từ đồng âm là gì? Phân loại, cách nhận biết và bài tập về từ đồng âm

Trên đây là một số đặc điểm, nguyên nhân hình thành biến dị tổ hợp và cách tính biến dị tổ hợp mà bạn có thể áp dụng vào một số dạng bài tập. Hy vọng qua bài viết này, các bạn đã phần nào hiểu được biến dị tổ hợp là gì, cũng như tầm quan trọng và ý nghĩa của nó trong đời sống thực tiễn. Đừng quên theo dõi để cập nhật thêm nhiều kiến thức bổ ích tại địa chỉ bambooschool.edu.vn các bạn nhé!